Merhaba arkadaşlar, koronavirüs salgınının dünyayı tehdit ettiği bu zamanda hepinize sağlıklı günler diliyorum, umarım tedbirleri yerine getiriyorsunuzdur. Günümüzde gözle görülmeyen bir virüsün yüz binlerce kişiyi öldürmesi moleküllerin neler yapabileceğini ortaya koyuyor. Yaklaşık altmış yıl önce ise yine bir molekülün sebep olduğu bir facia daha yaşanmıştı. Bu sefer başrolde bir virüs değil, yeterince test edilmemiş bir ilacın etken maddesi vardı.

               1957’de Alman bir ilaç firması, hamile insanların uyku problemlerini ve sabah bulantılarını gidermek üzere bir ilaç piyasaya sürdü.  “Contergan” ismindeki bu ilaç, kısa sürede en çok satan ilaçlardan biri oldu ve dünyanın birçok yerine(46 ülke) ithal edilmeye başlandı. Fakat kısa bir süre sonra hazin bir durum ortaya çıktı: İlacı kullanan hamile kadınların bir kısmı düşük yapmış, bir kısmı ise engelli bireyler doğurmuştu. Firmanın hamile kadınlara güvence vererek yaptığı reklamlara karşın on binin üzerinde bebek doğumsal defektle dünyaya gelmişti. Peki, bu faciaya sebep olan şey neydi?

Kimyanın Önemi

            Bu facianın nedeni aslında dikkate alınmayan bir kimyasal gerçekti. Contergan ilacının etken maddesi olan talidomid; enantiyomeri, yani ayna görüntüsü olan bir moleküldür. Enantiyomer yapıları insandaki sağ el ve sol ele benzetebiliriz, birbirlerinin aynısı fakat tam zıttıdırlar. 

Ayna görüntüsü olan moleküllerin uzayda yerleşimleri farklıdır dolayısıyla etki mekanizmaları da farklıdır. Enantiyomerler ışığı çevirdiği yöne göre R veya S olarak adlandırılırlar. Talidomidin R enantiyomeri etkili bir ağrı kesici olarak işlev görürken, S enantiyomeri ise teratojenik bir etkiye sahipti. İlaç kullanıldığı zaman, ağrı ve bulantılara iyi geliyor(R kısmı) fakat bir yandan da bebekte yapısal bozukluklar yaratıyordu(S kısmı). İşte bu yüzden Contergan ilacını kullanan birçok kadın uzuvları eksik bebekler dünyaya getirmişti.  Kimileri ilacın yeterince test edilmediğini söylerken, kimileri ise ilacın yan etkileri bilinmesine rağmen piyasaya sürüldüğünü iddia etti. 

Ya Sonra?

          Talidomid ile doğumsal defektlerin arasındaki bağlantı tespit edildikten sonra Contergan 1962’de piyasadan çekildi fakat durumdan habersiz kişiler ilacı kullanmaya devam ettiler. İlacın tarihe karışması beklense de ilaç, 90’lı yıllarda cüzzam tedavisi için Brezilya’da tekrar kullanıldı. 100’den fazla anomali kayıtlara geçti. Günümüzde bu ilacın ilk mağdurlarının çoğu Almanya’da yaşıyor ve bazılarının tazminat davaları hala devam ediyor. Bu olaylara sebep olan ilaç firması ise faaliyetine devam etmekte. 

             Peki, neredeyse tüm dünyada kullanılan bu ilaç neden Türkiye’de kullanılmadı? Bunu o yıllarda yetkin bir doktor olan Prof.Dr Şükrü Kaymakçalan’a borçluyuz. Kaymakçalan, ilacın yeteri kadar test edilmediğini Sağlık Bakanlığı’na iletiyor. Sağlık Bakanlığı da bu uyarıyı dikkate alarak ilacın Türkiye’ye girişini engelliyor. Böylece Contergan yüzünden mağduriyet yaşamıyoruz. 

             Bu olay dikkate alınmayan küçük detayların ne kadar büyük olaylara yol açabileceğinin birçok kanıtından sadece biri. (Tıpkı koronavirüs gibi) Konuyla ilgili daha çok şey merak ediyorsanız, 2007 yılında çekilen “Contergan” isimli belgesel-diziyi izlemenizi tavsiye ederim.

Yazılı ve görsel kaynaklar:

http://sonsofchemistry.blogspot.com

https://seyler.eksisozluk.com