ÇİFT YILDIZLAR
Evrene baktığımızda galaksiler ve içlerini dolduran milyarlarca yıldızlardan oluşan devasa yapıları son yüzyıl içinde büyük gelişmelerle gözlemledik. Astronomideki büyük gelişmeler evreni anlamada daha fazla katkılar sunmaktadır. İnsanoğlu gökyüzüne baktığından beridir hep yıldızları gözlemledi. Bu yıldızlar tek mi, çift mi veya daha fazla yıldızdan mı oluşur. Evrende yıldızlar hem tek hem çift hem de üçlü sistemlerden oluşur. Ama büyük çoğunlukla evrendeki bu yıldızlar çifttir. Bizim güneş gibi tek olan yıldız sayısı çift olan yıldızlara göre çok azdır. Bu yıldız sistemlerine “çift yıldızlar” denilmektir. Ancak bu çift yıldızlar kendi aralarında gruplara ayrılırlar.
1 – Optik çift yıldılar
2 – Görsel çift yıldılar 3 – Örten çift yıldızlar 4 – Tayfsal çift yıldızlar
1 – Optik çift yıldızlar: bu çift yıldızlar gerçekte bir birinin etrafında dolanmayan ve kütle çekimsel olarak birbirine bağlı değil. Uzayda bakış doğrultusuna göre sanki birbirine bağlıymış gibi görünsede aksine ayrık yıldızlarıdır. Sadece biz onları öyle görüyoruz.
2 – Görsel çift yıldılar: Bu çift yıldızlara ait baş (kütlesi daha büyük olan yıldız ifade eder) ve yoldaş (isimden anlaşılacağı üzere büyük yıldızın etrafında dolanan yıldızı ifade eder) yıldızlarını teleskop ile ayrı ayrı görebildiğimiz çift sistemelerdir. Bu çift sistemlerden yıldızların kütlelerini bulmamıza yardımcı olur.
3 – Örten çift yıldızlar: bileşen yıldızlar birbirini örterek parlaklıklarının değişmesi sonucu gözlediğimiz çift sistemlerdir. Yani yoldaş yıldız baş yıldızı belli periyodlarda örtmektedir. Böylece yıldızların yarı çapları hakkında bilgileri elde ederiz.
4 – Tayfsal çift yıldızlar: Çift yıldız sistemi birbiri etrafında dolanırken bakış doğrultusunda bize yaklaşır ve uzaklaşırlar. Bu yaklaşma ve uzaklaşma durumunu kırmızıya ve maviye kayma olarak gözleriz yani yıldız bize yaklaşırken maviye uzaklaşırken kırmızıya kayma gösterir. Böylece çift yıldız sisteminin kütle merkezi belirlenebilir.
Çift yıldızları uzun dönemler boyu gözleyerek onlar hakkında ilginç bilgiler elde ettik. En önemlisi yıldızların kütlelerinin, yarıçaplarını, sıcaklıklarını vb. gibi fiziksel parametrelerinin bulunması olarak söylemek yerinde olur.
Kütle bulunduktan sonra yıldızlara ait ışınım güçleri (ne kadar enerji ürettiklerinin bir ifadesi) bulunur. Böylece yıldızların renklerinden yola çıkarak; sarı, kırmızı, mavi ve beyaz gibi sınıflandırmak mümkündür.
Örneğin en parlak yıldızlardan olan Sirüs yıldızı aslında ikili sistemden oluşur: Sirus A beyaz anakol yıldızı ve Sirus B cüce güneş de denilebilir. Sirus A yıldızı çok parlak olduğu için diğer bileşenini gözleyemedik ancak tayfsal olarak elde ettiğimiz bilgiler bize iki tane bileşen olduğunu söyleyene kadar.
Sonuç olarak çift yıldızları gözleyerek yıldızlar hakkında pek çok bilgiler elde ettik ve hala astronomlar çift sistemlerini gözlemeye devam ediyorlar. Bununla beraber çift yıldızlardan elde ettiğimiz bilgileri tek yıldızlara da uygulayabiliyoruz.
Yakın zamanda Keppler denklemi ile bir karadeliğin etrafında dolaşan çift sistemlerini de keşfettik. Bu yöntemle Galaksimizin merkezindeki karadeliğin kütlesini de hesaplamış olduk.
Diyaddin İLHAN