NÖTRON YILDIZLARI

Nötron Yıldızları evrendeki en gizemli gök cisimlerindendir. Bu gök cisimlerininin kütlesi muazzam derecede fazladır. Evrendeki en yoğun katı cisimlerdir. Bir çay kaşığı kütlesi 500.000 tona denk gelmektedir.

Güneşin 8 ya da 20 katı büyüklükteki yıldızların başka bir deyişle Chandrasekhar limitini geçen yıldızların(Cisimlerin kendi içlerine çöküp çökmeyeceklerini belirlemekte olan ölçü) ışınım basıncının kütleçekime yenik düşmesi sonucu elektron ve proton birleşerek nötronu meydana getirir ve süpernova sonucu nötron yıldızı oluşur, zaten nötron yıldızının sıkışık bir halde olması proton ve ve nötronun arasındaki uzaklığın azalması durumunun sonucudur. Kütleleri güneşin 1,5 katıdır. 10 ya da 20 km çapındadırlar, manyetik alan, yoğunluk ve sıcaklık bakımından uç noktadadırlar. Yıldızların yaydıkları ışık çok düşük olduğu için genellikle ürettikleri radyo titreşimleri sonucu bilim insanları tarafından bulunurlar.

Yapısal olarak bakacak olursak yıldızımızın katı bir kabuğu ve kabuklarında kristalize demir bulunur ve bu atomlar yıldızın derinlerinde bulunamaz. Yıldızda katmanlar arası madde alışverişi vardır. 

En cezbedici özellik olarak dönme konusuna gelirsek oluşumlarında açısal momentumun korunumu sayesinde çok hızlı dönerler. Genel olarak saniyler arası değişiklik gösterir yaklaşık olarak dakikada 43.000 kez dönerler. Milisaniye pulsarlar saniyede 700 kez kendi ekseni etraflarında dönebilirler. Bu konudaki rekora ise  PSR J1748-2446ad’ sahip ve her saniye 716 kez döner. Bununla beraber zaman içerisinde çeşitli faktörler sebebiyle dönüş periyotları yavaşlayıp hızlanabilir. Yavaşlaması durumuna spin aşağı (spin down), hızlanması durumuna spin yukarı (spin up) denmektedir.

PSR J1748−2446ad’nin konumu. Kaynak: Wikipedia

Nötron yıldızları bazen ikili sistemlerde bulunabilir. Yoldaş yıldız büyür gelişir evrimine devam eder ta ki nötron yıldızının çekimini üzerinde hissedene kadar. Bununla beraber yıldızın dönüş hızı da artar. Yoldaştan gelen madde yıldızın manyetik alanı boyunca akar, ısınır ve X ışını parlamalarına yol açar. Astronomlar güneş dışındaki en büyük X ışını kaynağını bir nötron yıldızı olan Scorpion X-1 olarak belirlemişlerdir ve bu yıldız yoldaşının çevresinde 19 saatte döner. 

Nötron yıldızının türlerine bakıcak olursak: Birikim kuvvetli pulsarlar,  Magnetarlar, RTTATs Pulsarları;  X Işını Pulsarı, Milisaniye pulsarları, Gama Işını Pulsarı vb Pulsarlar vardır. 

Magnetarlar: Çok güçlü manyetik alana sahip olan nötron yıldızlarıdır.

RTTATs : Değişen aç – kapa sinyalleri yayarlar.

Birikim Kuvvetli Pulsarlar: Yoldaşından aldığı malzeme ile X ışını, optik, radyo veya gama olarak ışıma yapan pulsarlardır.

Milisaniye Pulsarları: Yaklaşık 1-10 milisaniye aralığında dönel periyotları olan pulsarlardır.

Dünya bir gauss, Güneş bir kaç yüz gauss ve nötron yıldızları trilyon gauss manyetik alana sahiptir.

2010 yılında 1.800 pulsar tespit edilmiştir. Bunların 70 tanesi gama ışını pulsarıdır. Bunun yanında bazı nötron yıldızlarının gezegenleri vardır. Çift pulsar sistemineüdeki pulsarların birbiriyle çarpışmasının sonucu olan patlamaya Kilonova denir. 2017 yılında bir kilonova patlaması sonucunda dunyaya ulaşan kütleçekim dalgaları ile birlikte altın, platin ve diğer ağır elementlerin bu patlamalar sonucu oluştuğu kanıtlandı.

Bu havalı gökcisimleri eninde sonunda dönme enerjisini tüketir ve yavaşlayan dönüşü ya da yanında bir eşi yoksa sessiz bir ömre sahip olur.

2018 de NASA’nın Maryland’daki Goddard Uzay Uçuş Merkezi’nden Keith Gendreau 2018’deki basın mensuplarına verdiği bir ropörtajda, ”Bu milisaniye pulsarlarının bazıları saat gibi düzenli.” demiştir ve “Bu pulsarları bir GPS navigasyon sisteminde atomik saatler kullandığımız gibi kullanıyoruz” diye eklemiştir Gendreau.

PULSAR ÖRNEKLERİ:

İlk radyo pulsar “CP 1919” (şu anda PSR B1919 + 21 olarak bilinir ), 1.337 saniyelik periyot ve 0.04 atım süresi vardır, 1967’de keşfedildi. 

İlk ikili pulsar sistemi, + 16 1913 PSR  yörüngesi gravitasyonel dalgalar sebebiyle daralmaktadır.

En parlak radyo atarcası Vela Atarcası.

İlk milisaniye pulsar, PSR B1937 + 21

En parlak milisaniye pulsar, PSR J0437-4715

İlk X-ışını pulsarı, Cen X-3

İlk toplanma diskine sahip milisaniye X-ışını pulsarı, SAX J1808.4-3658

Gezegenli ilk pulsar, PSR B1257 + 12

Asteroitlerden etkilendiği gözlemlenen ilk pulsar : PSR J0738-4042

İlk çift pulsar ikili sistem, PSR J0737−3039

En kısa periyot pulsar, PSR J1748-2446ad, ~ 0.0014 saniye veya ~ 1.4 milisaniye (saniyede 716 tur ile) .

118.2 saniyedeki en uzun dönemli pulsar ve beyaz cüce pulsarın bilinen tek örneği AR Scorpii. 

En uzun periyot nötron yıldızı pulsar, PSR J0250 + 5854 , 23.5 saniyelik bir periyot ile. [48]

En kararlı periyodlu pulsar, PSR J0437-4715

2 yıldız kütle yoldaşına sahip ilk milisaniye pulsar, PSR J0337 + 1715

PSR J1841-0500 tam olarak 580 gün boyunca atım yapmayı durduran bir pulsar. Birkaç dakikadan uzun durduğu bilinen iki pulsardan birisidir.

SR B1931+24 bir çevrime sahip pulsar. Bir hafta boyunca atım yapıyor ardından bir ay kadar atım yapmayı durduruyor. Beş dakikadan uzun durduğu bilinen ikinci pulsar. 

PSR J1903 + 0327 , ~ 2.15 ms’lik bir pulsar, Güneş benzeri bir yıldıza sahip son derece eksantrik bir ikili yıldız sistemindedir. 

PSR J1311-3430, gama ışını titreşimleri ve en kısa yörünge dönemine sahip bir ikili sistemin bir parçası olarak keşfedilen ilk milisaniye pulsar. 

Kaynak:

www.wikipedia.org

www.rasyonalist.org

www.evrimagaci.org

www.space.com

www.bilimfili.com

Leave comment

Your email address will not be published. Required fields are marked with *.